Ως σύμβουλος γονέων, μία από τις πιο συχνές προκλήσεις που ακούω από τους γονείς είναι το πώς να σταματούν τις εντάσεις και τις κόντρες, όταν το παιδί τους τους μιλάει άσχημα, ειδικά όταν αυτό “πατάει τα κουμπιά” τους. Το αντιμίλημα πυροδοτεί συχνά τέτοιου είδους εντάσεις, και τότε γίνεται δύσκολο να απαντήσει κανείς χωρίς να φουντώσει κι άλλο η κατάσταση.
Κι αν σας έλεγα ότι υπάρχει ένας απλός, επιστημονικά τεκμηριωμένος τρόπος για να αποφορτίζετε την ένταση, να ξαναβρίσκετε τη σύνδεση και να βοηθάτε το παιδί σας να αναπτύξει συναισθηματική αυτορρύθμιση και υπευθυνότητα, χωρίς ντροπή και χωρίς τιμωρία;
Η μέθοδος “Ξαναπροσπάθησε” έχει αλλάξει τα δεδομένα στο δικό μας σπίτι, όπως και στα σπίτια πολλών γονέων που συνοδεύω.
Όταν το παιδί σας σάς μιλάει άσχημα και δεν ξέρετε πώς να αντιδράσετε: μια προσωπική ιστορία
Καθώς τα παιδιά μας μεγαλώνουν, ωριμάζει και ο εγκέφαλός τους, αλλά και η φωνή τους. Αρχίζουν να πειραματίζονται με τον τόνο, να δοκιμάζουν όρια και, κάποιες φορές, να λένε λόγια που πληγώνουν. Είναι κάτι αναπτυξιακά φυσιολογικό… αλλά δεν είναι πάντα εύκολο να το διαχειριστούμε, ειδικά όταν μας μιλάει άσχημα το ίδιο μας το παιδί.
Αν έχετε πιάσει τον εαυτό σας να σκέφτεται: “Μα γιατί μου μιλάει έτσι; Εγώ δεν του/της μίλησα ποτέ με τέτοιο τρόπο!”, να ξέρετε ότι δεν είστε μόνοι. Εκεί ακριβώς ήμουν κι εγώ όταν ξεκίνησε το αντιμίλημα με άσχημο τόνο.
Αφήστε με να σας πω μια μικρή ιστορία που με βοήθησε να καταλάβω αυτό το μάθημα στην πράξη:
Ένα απόγευμα, μετά από αρκετή ώρα παιχνιδιού και γέλιου, η κόρη μου είχε μπροστά της ένα βουνό από παιχνίδια για να μαζέψει. (Για να σας δώσω λίγο το πλαίσιο: είχαμε δουλέψει αρκετά πάνω στη συνεργατική τακτοποίηση, και όσο μεγαλώνει, εκείνη αναλαμβάνει όλο και περισσότερο μόνη της την ευθύνη, με εμένα να προσφέρω βοήθεια όταν τη χρειάζεται.) Κοίταξε γύρω της, φανερά αγχωμένη. Και ύστερα με κοίταξε και μου είπε, με διατακτικό τόνο:
👉 “Εσύ να τα μαζέψεις όλα αυτά γιατί κι εσύ έπαιξες.”
Η πρώτη μου σκέψη ήταν κάπως έτσι:
“Συγγνώμη; Δεν μου αρέσει καθόλου ο τρόπος που μου μιλάς. Είναι αγενής και εγώ δε σου μιλάω ποτέ έτσι! Έπαιξα μαζί σου μόνο για λίγο μέσα σε όλο αυτό το χαμό από παιχνίδια, σε ρώτησα αν ήθελες να τα μαζέψουμε και εσύ ήθελες να συνεχίσεις, και τώρα θέλεις να μου δώσεις και διαταγές; Αν δεν ήθελες να έχει να μαζεύεις τόσα στο τέλος, ίσως να τα έβαζες το καθένα στη θέση του κάθε φορά, αντί να λες ότι θα το κάνεις αργότερα. Θα σε βοηθούσα, αλλά τώρα που το ζητάς έτσι, δεν θα το κάνω!”
Ουφ! Αυτή η αντίδραση αντηχούσε δυνατά μέσα μου και όλο μου το είναι ήθελε τόσο πολύ να τα πει και δυνατά. Πήρα μια βαθιά ανάσα και μου υπενθύμησα: “Αν και το νιώθω έτσι, δεν είναι κάτι προσωπικό. Η αντίδραση της δνε έχει να κάνει με εμένα”
Αυτό που μιλούσε εκείνη τη στιγμή δεν ήταν εκείνη, ήταν η υπερφόρτισή της. Η απογοήτευση που ένιωθε βλέποντας πόσα είχαν μαζευτεί και πόσο κουρασμένη ένιωθε πια. Η δική μου δουλειά δεν ήταν να της “διορθώσω” τα συναισθήματα. Η δουλειά μου ήταν να τη βοηθήσω να επαναδιατυπώσει, να αναλάβει την ευθύνη για τα λόγια και τις πράξεις της, χωρίς ντροπή, αλλά με όρια, καλοσύνη και καθοδήγηση.
Δεν προσπαθούσε να με πληγώσει. Ήταν συναισθηματικά απορρυθμισμένη και αναζητούσε ένα ασφαλές πρόσωπο στο οποίο να εκτονώσει τα δύσκολα συναισθήματά της. Κι επειδή εγώ ήμουν το ασφαλές πρόσωπο, τα απηύθυνε σε εμένα. Και εκείνη τη στιγμή, δεν “τσίμπησα το δόλωμα”.
Πώς είναι να μην "τσιμπάω το δόλωμα";
💡 Ας μιλήσουμε λίγο για την έννοια του “να μην τσιμπάτε στο δόλωμα”.
Όταν τα παιδιά μας μιλούν άσχημα ή απότομα, όταν ρίχνουν ένα κατηγορητικό σχόλιο ή χρησιμοποιούν προκλητικό τόνο, είναι πολύ εύκολο να αντιδράσουμε αντανακλαστικά. Να υψώσουμε κι εμείς τον τόνο, να μπούμε σε αντιπαράθεση.
Αλλά ακριβώς εκείνη η στιγμή, το “δόλωμα”, είναι και η ευκαιρία μας να επιλέξουμε κάτι διαφορετικό.
Πώς μοιάζει στην πράξη το “να μην τσιμπάτε στο δόλωμα”;
Αντιδρώντας αμυντικοεπιθετικά (“Μην μου μιλάς έτσι!” ή “Με όσα κάνω για σένα…”) συχνά κλιμακώνουμε τους ανταγωνισμούς εξουσίας. Όμως, όταν παραμένουμε ουδέτεροι και σταθεροί, δίνουμε το παράδειγμα της συναισθηματικής ρύθμισης και έτσι τα παιδιά μαθαίνουν και τα ίδια να τη διαχειρίζονται.
Γνωρίστε τη μέθοδο "Ξαναπροσπάθησε"
Αυτό που χρειάζεται να κάνουμε είναι μια παύση, να συνεχίσουμε να αναπνέουμε, να έχουμε επίγνωση του εαυτού μας και να παραμένουμε προσγειωμένοι στο παρόν. Και μερικές φορές, αρκεί απλώς να πούμε:
🙋♀️ “Ξαναπροσπάθησε.”
Η μαγεία του “Ξαναπροσπάθησε” είναι ότι δημιουργεί μια φυσική παύση, όχι μια τιμωρία. Προσκαλεί το ανώτερο μέρος του εγκεφάλου του παιδιού σας να ξαναλειτουργήσει, δίνοντάς του την ευκαιρία να εξασκήσει έναν τρόπο επικοινωνίας που σέβεται το ίδιο αλλά και τον συνομιλητή του. Αυτό το είδος της δεύτερης προσπάθειας με “συν-ρύθμιση” από την πλευρά του γονέα (όπως το ονομάζουν οι ειδικοί co-regulation) είναι ταυτόχρονα ευγενικό και σε απόλυτη ευθυγραμμιση με την παιδκή ανάπτυξη.
Η φράση “Ξαναπροσπάθησε” δεν είναι απλώς μια ήπια πρόσκληση· θέτει επίσης ένα ξεκάθαρο, σταθερό και με ενσυναίσθηση όριο. Πολλοί γονείς δυσκολεύονται με τα όρια, φοβούμενοι είτε να είναι πολύ αυστηροί, είτε πολύ επιεικείς. Το να λέμε “Ξαναπροσπάθησε” μεταφέρει το μήνυμα ότι η ασέβεια ή τα λόγια που πληγώνουν δεν είναι αποδεκτά, ενώ ταυτόχρονα προσφέρει στο παιδί την ευκαιρία να διορθώσει τη συμπεριφορά του χωρίς ντροπή ή τιμωρία. Είναι μια υγιής μορφή διαπαιδαγώγησης με σεβασμό: σταθερή, σαφής και βασισμένη στη σύνδεση. Είναι ένας υγιής τρόπος να προστατεύσουμε τη σχέση και να διδάξουμε τον σεβασμό, δείχνοντας ότι τα όρια μπορούν να είναι ευγενικά και δημιουργικά, όχι απλώς περιοριστικά.
Πώς να χρησιμοποιήσετε το "Ξαναπροσπάθησε" όταν είναι κάτι καινούργιο για το παιδί σας;
💬 Αλλά τι γίνεται αν αυτό είναι κάτι καινούργιο για το παιδί σας;
Αν δεν έχει ξανακούσει τη φράση “Ξαναπροσπάθησε” ή αν είναι υπερβολικά αναστατωμένο για να μπορέσει να ανταποκριθεί, μπορείτε στην αρχή να του προσφέρετε λίγη περισσότερη καθοδήγηση:
🗣️ ”Βλέπω ότι προσπαθείς να μου πεις κάτι, και πραγματικά θέλω να σε ακούσω. Όταν θα είσαι έτοιμος(η) να χρησιμοποιήσεις την κανονική σου φωνή, για να μιλήσουμε με σεβασμό ο ένας στον άλλον, μπορείς να ξαναπροσπαθήσεις. Δεν υπάρχει βιασύνη, πάρε το χρόνο σου.”
Πείτε το μία φορά, με ηρεμία, με σιγουριά και με καλοσύνη. Και μετά κάντε παύση, μη συνεχίζετε να μιλάτε. Αφήστε την πρόσκληση να “αιωρείται”. Δώστε στο παιδί σας το χρόνο, το χώρο και την ευκαιρία να επιλέξει να σας συναντήσει εκεί. Πολλές φορές οι γονείς επειδή βιαζόμαστε να διορθώσουμε τη συμπεριφορά “κλεβουμε” άθελα μας τη δυνατότητα του παιδιού μας να ξαναπροσπαθήσει.
Γιατί λειτουργεί το "Ξαναπροσπάθησε": Μια προσέγγιση βασισμένη στον εγκέφαλο
Όταν τα παιδιά μας ξεσπούν, τις περισσότερες φορές είναι επειδή έχουν κατακλυστεί από έντονα συναισθήματα. Ο εγκέφαλός τους βρίσκεται σε λειτουργία μάχης ή φυγής, και το “σκεπτόμενο” μέρος του (ο προμετωπιαίος φλοιός) δεν είναι πλήρως ενεργό εκείνη τη στιγμή. Ουσιαστικά η ένταση των συναισθημάτων εκείνη τη στιγμή υπερτερεί της ικανότητας του για να διαειριστεί. Γι’ αυτό και οι τιμωρίες ή τα κηρύγματα δεν πιάνουν τόπο, ο εγκέφαλος κυριολεκτικά δεν μπορεί να τα επεξεργαστεί εκείνη την ώρα.
Αυτό που συμβαίνει με την πρόσκληση του “Ξαναπροσπάθησε” είναι να προσφέρει ένα ξεκάθαρο και με σεβασμό μήνυμα για επανασύνδεση. Δίνει στο παιδί το μήνυμα:
“Σε βλέπω. Είσαι ασφαλής. Ας το προσπαθήσουμε με έναν άλλον τρόπο. Δεν υπάρχει πίεση· μπορούμε να περιμένουμε μέχρι να είσαι έτοιμος(η) να ξαναπροσπαθήσεις.”
Αυτή η απλή φράση καλεί τον σκεπτόμενο εγκέφαλο να επανέλθει σε λειτουργία. Προσφέρει μια δεύτερη ευκαιρία με ξεκάθαρα όρια, σεβασμό και καθοδήγηση, χωρίς να ντροπιάζουμε ή να κατηγορούμε.
Δεν πρόκειται για καλούς τρόπους — Πρόκειται για επανόρθωση και σύνδεση
Το “Ξαναπροσπάθησε” δεν αφορά την ευγένεια απλώς για την ευγένεια. Δεν είναι θέμα καλών τρόπων με την τυπική έννοια.
Έτσι είναι στην πράξη η θετική και ενσυνείδητη διαπαιδαγώγηση: υγιή όρια με καλοσύνη, καθοδήγηση μέσα από τη σύνδεση. Μπορεί κάποιο να πιστεύουν ότι το “Ξαναπροσπάθησε” εστιάζει μόνο στους καλούς τρόπους ή εξαναγκάζει το παιδί να συμμορφωθεί. Δεν είναι καθόλου αυτό, εκτός αν ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιηθεί είναι εκξαναγκαστικός.
Είναι ένας τρόπος να θέσουμε όρια χωρίς να χρειάζεται να γίνουμε τιμωριτικοί ή να φωνάζουμε. Δείχνουμε έμπρακτα στο παιδί μας πώς να διαχειρίζεται έντονα συναισθήματα. Μαθαίνουμε στο παιδί μας ότι η επανόρθωση είναι εφικτή, ότι οι σχέσεις δεν είναι τέλειες αλλά μπορούμε να συγχωρούμε. Και κυρίως, ότι η αγάπη μας δεν είναι υπό όρους αλλά ότι έχει όρια: μπορεί να μιλήσουνε άσχημα κάποια στιγμή, να έχουν έντονα συναισθήματα που δεν κατάφεραν να διαχειριστούν όπως θα ήθελαν και πάλί όμως η αγάπη μας είναι εκεί.
Η “μαγεία” δεν κρύβεται στις λέξεις, αλλά στην ενέργεια που αντικατροπτίζουν.
Αυτό σημαίνει ότι όταν χρησιμοποιούν το “Ξαναπροσπάθησε”, δεν το κάνω ούτε με κριτική, ούτε με απαξίωση. Είναι μια πρόσκληση με σιγουριά, καλοσύνη και ξεκάθαρα όρια. Είναι μια πρόσκληση και ένα “πιστεύω” δικό μας ότι το παιδί έχει την ικανότητα να τα καταφέρει και να μπορέσει να πει τι το ενόχλησε χωρίς να μιλήσει άσχημα σε εμάς. Εκέμποντας αυτή την εμπιστοσύνη ότι μπορεί να τα καταφέρει βοηθάμε το παιδί μας να αναπτύξει συναισθηματική ρύθμιση και υπευθυνότητα.
Γιατί δουλεύει;
Και μέσα σε αυτόν τον χώρο, τα παιδιά αρχίζουν να αναλαμβάνουν την ευθύνη για τα λόγια και τις πράξεις τους. Αυτό μπορείν α συμβεί γιατί έχουμε αφαιρέσει την πίεση και την ένταση της στιγμής.
Αντί να αντιδρούμε, εκπέμπουμε εμπιστοσύνη, πίστη, όρια, καλοσύνη και σταθερότητα.
Και τότε, το παιδί αρχίζει να συνειδητοποιεί:
Δεν το τιμωρείτε ή το ντροπιάζετε.
Δεν “τσιμπάτε” στο δόλωμα.
Το εμπιστεύεστε ότι μπορεί να έρθει ξανά σε σύνδεση μαζί σας.
Αυτό δεν είναι παθητικότητα. Είναι δύναμη και είναι δύσκολο. Γιατί εκείνη τη στιγμή, όλο σας το σώμα ίσως θέλει να ελέγξει, να διορθώσει ή να αντιδράσει.
Αντί όμως για αυτό, προσφέρετε κάτι διαφορετικό: Μια πρόσκληση για ρύθμιση και επανασύνδεση.
Και αυτή η προσέγγιση γίνεται το πιο πολύτιμο εργαλείο σας. Αντί να νιώθετε ανίσχυροι και να νιώθετε ότι χρειάζεται να καταφύγετε σε time-outs, σε απειλές ή σε αγνόηση— μόνο και μόνο επειδή νιώθετε ότι δεν σας έχει μείνει κάτι άλλο να δοκιμάσετε, πλέον θέτετε να όρια σας ξεκάθαρα, με σιγουριά και χωρίς να πλήγεται η σχέση σας με το παιδί σας και αφήνοντας σας σε αποξένωση.
Μια σημείωση σχετικά με την ανάπτυξη: Γιατί τα παιδιά δυσκολεύονται να ρυθμίσουν τα συναισθήματα τους:
🧠 Ιδιαίτερα στις ηλικίες όπου η συναισθηματική ρύθμιση είναι ακόμα σε εξέλιξη, συχνά μεταξύ 4 και 8 ετών, τα παιδιά μόλις ξεκινούν να δημιουργούν τις συνδέσεις νευρώνων που στηρίζουν την ευέλικτη σκέψη, τη λειτουργική μνήμη και την αυτορρύθμιση. Ο προμετωπιαίος φλοιός τους (το τμήμα του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνο για τη ρύθμιση των συναισθημάτων) βρίσκεται ακόμα σε ανάπτυξη. Έτσι, όταν αισθάνονται υπερφορτωμένα ή κουρασμένα (ή συχνά και τα δύο), αυτά που λένε μπορεί να ακούγονται σκληρά, με άσχημο τρόπο, ακόμη και αυταρχικά.
Το να κατανοούμε αυτό δεν σημαίνει ότι αφήνουμε τα πάντα να περνούν έτσι απλά και ότι δεν κάνουμε κάτι για αυτό. Σημαίνει ότι αποκρινόμαστε με τρόπο που πραγματικά τα βοηθά να μεγαλώσουν και να εξελιχθούν.
Τι να κάνετε όταν το παιδί σας συνεχίζει να δοκιμάζει τα όρια και δεν σταματάει να μιλάει άσχημα
Αλλά τι γίνεται αν συνεχίζουν να δοκιμάζουν τα όρια;
Μείνετε ευγενικοί, με σιγουριά και σταθεροί. Μπορείτε να πείτε:
“Είμαι εδώ για να ακούσω ό,τι θέλεις να μοιραστείς, όταν είσαι έτοιμος(η) να μιλήσουμε με σεβασμό.”
Μετά, επιστρέψτε σε ό,τι κάνατε. Ήρεμοι. Αμετακίνητοι. Ευγενικοί. Στιβαροί καθοδηγητές.
Γιατί;
Επειδή το παιδί σας δεν χρειάζεται τον θυμό σας, αλλά την ηγεσία σας. Την ήρεμη παρουσία σας, τη διαύγεια σας και την πίστη σας ότι μπορεί να τα καταφέρει καλύτερα.
Ενθαρρύνοντας και καθοδηγώντας το παιδί σας όταν προσπαθεί ξανά:
👣 Και όταν προσπαθούν ξανά;
Ακόμα κι αν είναι όπως θα θέλαμε εντελώς, ίσως η φωνή τους να ακούγεται ακόμα λίγο αυστηρή, όμως μπρείτε να διακρίνετε την προσπάθεια τους — αναγνωρίστε την. Είναι σημαντικό!
“Βλέπω ότι προσπαθείς και το εκτιμώ πολύ.”
“Ακούω την κανονική σου φωνή, σε ακούω τώρα. Είμαι εδώ.”
Καθοδηγήστε τους:
“Ας πάρουμε ένα λεπτό. Μπορείς να μου πεις τι πραγματικά χρειαζόσουν εκείνη τη στιγμή; Μπορείς να ξεκινήσεις λέγοντας ‘Ένιωθα…’ ή ‘Είχα ανάγκη…’”
Όταν μοιράζονται μαζί σας τι συνέβαινε για εκέινα, μην αναλύετε. Απλώς πείτε:
“Καταλβαίνω τι λες, έχει λογική. Ευχαριστώ που με βοήθησες να καταλάβω τι συνέβη και να σε καταλάβω. Τώρα είναι ξεκάθαρα τα πράγματα.”
Συνεχίστε στη συνεργατική επίλυση προβλημάτων:
“Τι θα μπορούσαμε να κάνουμε διαφορετικά την επόμενη φορά για να γίνει πιο εύκολο;”
Αφήστε τους να πάρουν την πρωτοβουλία. Παρεμβαίνετε μόνο όσο χρειάζεται για να τους στηρίξετε αν κολλήσουν. Σε εκείνο το σημείο είναι που συμβαίνει η ουσιαστική μάθηση. Εκεί είναι που χτίζεται η σύνδεση.
Παράδειγμα από την πραγματική ζωή: Η σκέψη της κόρης μου
Όταν η κόρη μου “ξαναπροσπάθησε” μου είπε τα παρακάτω:
“Ένιωθα ότι είχα πολλά να αντιμετωπίσω και δεν μπορούσα να τα καταφέρω, τα ένιωθα πολλά μαζεμένα. Μετά το μετάνιωσα που δεν πήρα τον χρόνο να τα βάλω όλα στη θέση τους αμέσως μετά το παιχνίδι. Τα είδα όλα και φοβήθηκα ότι θα πάρει πολύ χρόνο και μετά δεν θα έχουμε χρόνο να διαβάσουμε ένα βιβλίο πριν τον ύπνο. Ήθελα να ζητήσω βοήθεια και δεν ήξερα πώς να το πω. Φοβόμουν ότι θα μου έλεγες όχι και σκέφτηκα ότι αν το έλεγα έτσι, θα με βοηθούσες.”
Αυτή η διαδικασία δεν αφορά την υπακοή. Αφορά τον αμοιβαίο σεβασμό. Ο σεβασμός είναι κάτι που μαθαίνουμε ζώντας τον, όχι φωνάζοντας ή ντροπιάζοντας/τιμωρώντας όταν κάνουμε λάθη.
Αφορά το να γινόμαστε εμείς οι γονείς το παράδειγμα της συναισθηματικής ρύθμισης που ελπίζουμε ότι τα παιδιά μας κάποια μέρα θα προσφέρουν στον εαυτό τους και στους άλλους.
Εμπιστευτείτε τη διαδικασία και επανορθώστε τη σύνδεση
Την επόμενη φορά λοιπόν που το παιδί σας μιλήσει άσχημα, πάρτε πρώτα μια βαθιά ανάσα. Πείτε απλά “ξαναπροσπάθησε” και εμπιστευτείτε ότι ο χώρος, η σιωπή και η αίσθηση ασφάλειας μπορούν να κάνουν περισσότερα απ’ όσα θα καταφέρει ποτέ μια επίπληξη ή τιμωρία.
Θα σας εκπλήξει.
Θα επιστρέψει στη σύνδεση μαζί σας.
Θα ξαναπροσπαθήσει.
Και εκείνη η στιγμή;
Εκεί γεννιέται η σύνδεση.
Μια γλυκιά υπενθύμιση για όλους τους γονείς: Η επανόρθωση είναι πάντα δυνατή!
Αν έχετε φωνάξει στο παρελθόν ή έχετε απαντήσει στο παιδί σας με τον ίδιο απότομο τόνο, δεν είστε μόνοι. Συμβαίνει σε όλους μας, ακόμη και στους πιο ήρεμους και υπομονετικούς γονείς! Η επανόρθωση είναι πάντα δυνατή.
Μπορείτε πάντα να πείτε:
“Ξέρεις, δεν μου άρεσε ο τρόπος που αντέδρασα πριν. Θες να ξαναπροσπαθήσουμε;”
Αυτή η φράση δεν είναι μόνο για τα παιδιά, είναι για όλους μας. Και ποτέ δεν είναι αργά για ξεκινήσουμε να τη χρησιμοποιήσουμε.
Αν αυτό το άρθρο σας άγγιξε και θέλετε πρακτική καθοδήγηση για να εφαρμόσετε τη μέθοδο “Ξαναπροσπάθησε” στη δική σας οικογένεια, θα χαρώ πολύ να σας στηρίξω. Μπορούμε να δουλέψουμε μαζί πάνω στο πώς να εντάξετε αυτή τη μέθοδο στην καθημερινότητά σας.
Το πιο δύσκολο σημείο; Να ρυθμίσετε πρώτα εσείς τον εαυτό σας. Γιατί χωρίς αυτό, το “ξαναπροσπάθησε” μπορεί να ακουστεί σαν μία ακόμη διαταγή από μέρους σας. Και τότε δεν θα φέρει τη σύνδεση, την εμπιστοσύνη και τη συνεργασία που έχει τη δύναμη να χτίσει.
Μπορείτε να κλείσετε τη δική σας δωρεάν συνεδρία γνωριμίας τώρα.